Ραπ, διάλεκτοι, και παραδοσιακά όργανα

Από την αργκό του Μπρονξ στις υπο εξαφάνιση γλώσσες της Γροιλανδίας!

“Η ραπ δεν μου πήγαινε ποτέ, πάντα όμως με εντυπωσίαζε το περιεχόμενό της. Πόσο σχετικά ήταν αυτά που έλεγαν. Πόσο έξυπνα χρησιμοποιούσαν τις λέξεις.Τραγουδούσαν τις ζωές των φίλων τους, στο δρόμο ή στη στενή”

Ζαν-Κλωντ Ιζζό*

Στην παραπάνω πρόταση του Ζαν-Κλωντ Ιζζό, από την τριλογία της Μασσαλίας, νομίζω συνοψίζεται ο λόγος για τον οποίο το τραγούδι ραπ έχει αγαπηθεί τόσο πολύ, και έχει υιοθετηθεί από νεολαίες τόσο διαφορετικές (αλλά και τόσο όμοιες) μεταξύ τους σε μέρη τόσο μακρινά όσο το Μπρόνξ στην Αμερική, το Κίτο στο Εκουαδόρ, το Ελ Άλτο στη Βολιβία, η Μασσαλία στη Γαλλία, η Νάπολη στην Ιταλία, και… ο Βύρωνας και το Πέραμα εδώ, στα μέρη τα δικά μας. Και ο λόγος είναι… ακριβώς αυτό: Ο λόγος! Αυθεντικός, αφτιασίδωτος, καθημερινός, και δυναμικός! Σαν τους νέους και τις νέες που τον χρησιμοποιούν για να εκφραστούν!

Διάλεκτοι, γλώσσες, ντοπιολαλιές

Η ραπ όμως, πέρα από την κοινωνικοπολιτική της διάσταση έχει προκαλέσει και κάποιες άλλες …παρενέργειες που μάλλον δε θα φαντάζονταν καν εκεί στο Μπρόνξ όταν ξεκινούσαν αυτό το παιχνίδι με τις λέξεις γύρω στα τέλη της δεκαετίας του ‘70. Μια από τις πιο ενδιαφέρουσες κατά την άποψή μου, η οποία τυγχάνει να έχει και πολιτιστικές διαστάσεις, είναι αυτή της σύνδεσής της με την τοπική διάλεκτο ή τη γλώσσα φυλών και κοινοτήτων σε διάφορα μέρη του πλανήτη.Η γλωσσολόγος Chi-Luu έγραψε πρόσφατα ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο** στο οποίο αναφέρει:

«Σε ότι έχει να κάνει με τις ιθαγενικές κοινότητες, όπου η τοπική γλώσσα της κοινότητας μπορεί να ήταν υπό εξαφάνιση, οι γηραιότεροι δυσκολεύονταν να πείσουν τους νέους να χρησιμοποιούν ενεργά την μητρική τους γλώσσα. Το χιπ χοπ προέκυψε όχι μόνο σαν αρωγός της διατήρησης της πολιτιστικής ιστορίας της κοινότητας, αλλά και σαν κίνητρο για τις νεότερες γενιές να διατηρήσουν τη γλώσσα της τοπικής κοινωνίας σαν ζωντανό οργανισμό.».

Τέτοια παραδείγματα έχουμε πολλά. Πάρτε για παράδειγμα τους Wayna Rap, από το Ελ Άλτο της Βολιβίας, οι οποίοι ραπάρουν στα aymara, μια από της γλώσσες των Ινκας. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, υπάρχει άλλο ένα ενδιαφέρον χαρακτηριστικό: Μέσω της ραπ, η γλώσσα αλλά και η εθνική ταυτότητα των aymara επανακτά τη χαμένη της περηφάνια. Μην ξεχνάμε ότι στη Βολιβία μέχρι και πριν από 50 χρόνια, οι ιθαγενείς όπως οι aymara δεν επιτρέπονταν ούτε καν να περάσουν έξω από το κοινοβούλιο, για παράδειγμα, σαν αποτέλεσμα των διακρίσεων που επέβαλε η κυρίαρχη mestizo/cholo κουλτούρα (μίξη ισπανiκών και ιθαγενικών χαρακτηριστικών) στους ιθαγενείς της χώρας.

Άλλο τέτοιο παράδειγμα αποτελούν οι Nuuk Posse που ραπάρουν στα Kalaallisut, τη γλώσσα της Δυτικής Γροιλανδίας οποία ήταν σχεδόν υπο εξαφάνιση:

Ή ακόμα ακόμα, εδώ δίπλα μας, οι Menhir που ραπάρουν στα ιταλικά αλλά και στα sardo, τη γλώσσα της Σαρδηνίας:

Δεν είναι μόνο το γεγονός ότι η διάλεκτος, η τοπική γλώσσα, ή η ντοπιολαλιά, συνεχίζουν να «ζουν» και να δημιουργούν μέσω της ραπ, αλλά, κυρίως, και το ότι οι ράπερ, χρησιμοποιώντας τις, αντιλαμβάνονται ότι η τοπική διάλεκτος, γλώσσα, ή ντοπιολαλιά δεν είναι «ξεπερασμένες» και «παλιομοδίτικες», προς χάρη μιας ενιαίας εθνικής ή υπερ-εθνικής γλώσσας και κουλτούρας, όπως ίσως θα ήθελε ο… περίφημος ο εκσυγχρονισμός και η ομογενοποίηση των σημερινών κοινωνιών. Και το δηλώνουν, ή, μάλλον, το ραπάρουν!

Χρήση παραδοσιακών οργάνων

Μια άλλη από τις μάλλον ακούσιες «παρενέργειες» της ραπ έχει να κάνει με την αναβίωση της χρήσης των παραδοσιακών οργάνων, όχι πλέον σαν κομμάτι μιας παράδοσης στατικής, «μουσειακής» σχεδόν, αλλά σαν ζωντανό κομμάτι του πειραματισμού των ραπ καλλιτεχνών που επιθυμούν να πάνε τη μουσική τους «λίγο πιο πέρα» από τον ήδη ηχογραφημένο ήχο. Η ραπ, λόγω του ότι γεννήθηκε σε περιοχές όπου η μουσική εκπαίδευση ήταν ή ανύπαρκτη ή είχε υποστεί τρομερές περικοπές (μέρος της νεοφιλελεύθερης μεταστροφής της πολιτείας της Νέας Υόρκης εκείνη τη χρονική περίοδο), αναγκαστικά χρησιμοποίησε ήδη ηχογραφημένα δείγματα στα πρώτα της βήματα. Ο ντιτζέι αρχικά, και ο παραγωγός αργότερα, χρησιμοποιούσαν δείγματα από τραγούδια που είχαν ήδη ηχογραφηθεί, τα έκαναν λούπες (δείγματα επαναλαμβανόμενα δηλαδή), προσέθεταν ένα μπιτ και πάνω εκεί ράπαραν τα τραγούδια τους.

Πλέον, είτε σαν αποτέλεσμα της συνεχούς αναζήτησης των παραγωγών για νέους ήχους, ή πολύ απλά λόγω του ότι προτιμούν να φτιάχνουν οι ίδιοι τη μελωδία που θα ήθελαν στα τραγούδια τους αντί να την ψάχνουν (επι ματαίω πολλές φορές) σε κάποια βιβλιοθήκη ήχων, παρατηρείται το φαινόμενο της αναβίωσης παραδοσιακών μουσικών οργάνων και της χρήσης τους στο ραπ τραγούδι.

Πάρτε για παράδειγμα τον MBS από τους DIAZ στην Αλγερία, για τον οποίο μας είχε γράψει και σε παλιότερο άρθρο της στήλης ο Luc Chauven:

Εξαιρετική είναι και η προσπάθεια που κάνουν στο μακρινό Εκουαδόρ τα μέλη του συγκροτήματος Los Nin, χρησιμοποιώντας επίσης παραδοσιακά όργανα των Άνδεων:

Στην Ελλάδα πάλι, μια από τις πρώτες μπάντες που πειραματίστηκαν με παραδοσιακά όργανα είναι τα Αντίποινα:

Τέλος, για να μην πέσει να μας πλακώσει και το σπίτι μας, να αναφέρουμε εδώ και την προσπάθεια που κάνουμε σαν Social Waste μαζί με τα Αντίποινα και τον DJ Magnum να κάνουμε ραπ χρησιμοποιώντας αποκλειστικά παραδοσιακά όργανα της Μεσογείου, λάφτες, λαούτα, μαντολίνα, ασκομαντούρες, στο πρότζεκτ που έχουμε στα σκαριά και ονομάζουμε «Το χιπ χοπ της Μεσογείου».

«Είμαι εφευρετικός μαζί και λεξιπλάστης…»

Εδώ φυσικά θα πρέπει να αναφέρουμε άλλο ένα χαρακτηριστικό της ραπ που παρατηρείται διεθνώς: Τη χρήση της γλώσσας του δρόμου (αργκό) σε πολλά τραγούδια, αλλά και τη δημιουργία καινούριων λέξεων και εννοιών. Στην προσπάθειά τους να καινοτομήσουν, οι ράπερ συχνά χρησιμοποιούν στα τραγούδια τους λέξεις της αργκό που δεν χρησιμοποιούνται σε άλλες πιο «καθωσπρέπει» μορφές έκφρασης και τέχνης, καθώς επίσης και καινούριες λέξεις που δημιουργούν οι ίδιοι!Γιατί, για να παραφράσουμε τον Ελύτη, ακριβώς όπως με την άνοιξη, έτσι και με τη λέξη, αν δεν την βρεις…τη φτιάχνεις!

Γράφει: Λεωνίδας Οικονομάκης*** – Hip Hop Politics – 12/05/2016

* «Η Τριλογία της Μασσαλίας – Solea», εκδ. ΠΟΛΙΣ

** Με την ευκαιρία, ευχαριστώ τη φίλη και συνάδελφο Χαρά Κούκη που μου επεσήμανε το συγκεκριμένο άρθρο.

*** Ο Λεωνίδας Οικονομάκης είναι ράπερ των Social Waste, υποψήφιος διδάκτορας Πολιτικών και Κοινωνικών επιστημών του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου της Φλωρεντίας, και μέλος της συντακτικής ομάδας του ROAR Magazine. Το θέμα της διδακτορικής του διατριβής έχει να κάνει με τις πολιτικές στρατηγικές των Zapatistas και των cocaleros της Βολιβίας. Παράλληλα, ασχολείται και με την πολιτική διάσταση του χιπ χοπ σαν ερευνητής «από τα μέσα». Από αυτή τη δημοσίευση και μετά θα φιλοξενείται κάθε μήνα στο periodiko παρουσιάζοντας κάθε φορά, ιστορίες, εικόνες και ήχους από το hip hop ως μουσική των κινημάτων.

Social Waste