Γιατί το χιπ χοπ;
Γιατί το χιπ χοπ;
Hip Hop Politics : η μουσική των κινημάτων
Σκηνή πρώτη, Ιταλία.
Σε ένα κοινωνικό κέντρο στην πόλη που ζω, φίλος Ιταλός κινηματικός με προσεγγίζει γνωρίζοντας ότι ασχολούμαι με το αντικείμενο, και μου λέει τα εξής: «Ξέρεις, το χιπ χοπ είναι πλέον η μουσική των κινημάτων εδώ. Παλιά παίζαμε πανκ, αλλά πλέον σε κοινωνικά κέντρα και φεστιβάλ παίζουμε χιπ χοπ.»
Σκηνή δεύτερη, Σαν Κριστόμπαλ δε λας Κάσας.
Μεξικό. Διαδήλωση διαμαρτυρίας για την εξαφάνιση των 43 σπουδαστών του αγροτικού σχολείου της Αγιοτσινάπα, πίσω από την οποία κρύβονται το κράτος αλλά και τοπικά καρτέλ. Στην πλατφόρμα διάφοροι εκπρόσωποι οργανώσεων και κινημάτων απευθύνουν μηνύματα. Ανεβαίνουν και δυο σπουδαστές εκπροσωπώντας το αγροτικό σχολείο της περιοχής, αλλά δε μιλούν- ραπάρουν: «Εμείς θα σας τα πούμε ραπάροντας, γιατί είναι η μόνη μορφή έκφρασης που έχουμε,» λένε.
Σκηνή Τρίτη, Ζαπατίστικο Καρακόλ Οβεντίκ.
Καλεσμένοι των Ζαπατίστας, να πούμε κάποια τραγούδια δικά μας στο καρακόλ του Οβεντίκ. Μαζί και κάποιοι Καναδοί ραπερ, καθώς και η Ζαπατίστικη μπάντα Otros amores (Άλλες Αγάπες, έτσι αποκαλούν οι Ζαπατίστας τα μέλη της LGBTQ). «Ξέρεις, υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον εδώ από τις νεότερες γενιές για το χιπ χοπ. Κανα-δυό κάνουν ήδη ρίμες, με το δικό τους –Μάγια- ρυθμό βέβαια. Που είναι η ποίηση σήμερα; Ίσως το χιπ χοπ να είναι η ποίηση του σήμερα.» Ακούμε ένα χαρακτηριστικό δείγμα από τους Πορτορικάνους Calle 13.
Το χιπ χοπ
Όλα τα παραπάνω αποτελούν προσωπικά βιώματα των τελευταίων χρόνων. Συνεκτικό στοιχείο, φυσικά το χιπ χοπ. Αλήθεια… γιατί το χιπ χοπ; Γιατί οι Ιταλοί κινηματικοί δεν επιλέγουν να εκφραστούν μέσω κάποιου άλλου είδους μουσικής πιο κοντά στη δική τους κουλτούρα, ή οι Μεξικανοί σπουδαστές του αγροτικού σχολείου και οι Ζαπατίστας στο Οβεντίκ δεν επιλέγουν να εκφραστούν μέσω της …μουσικής κούμπια, ας πούμε, αλλά επιλέγουν το χιπ χοπ, τη ραπ, για να ακριβολογούμε; Και –κοιτώντας και τον καθρέφτη- γιατί κι εμείς οι ίδιοι στην Ελλάδα κάνουμε ακριβώς το ίδιο; Δε βλέπουμε ότι είναι «ξενόφερτο τραγούδι και μέρος άλλης κουλτούρας», όπως παρατήρησε ένας κύριος σε μια πρόσφατη εκδήλωση για το πολιτικό τραγούδι στο Κοινωνικό Στέκι Μεταναστών Χανίων όπου είχα την τιμή να συμμετάσχω παρέα με το Γιάννη Ζαϊμάκη και το Δημήτρη το Ζαχαριουδάκη πρόσφατα;
Η αλήθεια είναι ότι το ζήτημα με έχει απασχολήσει προσωπικά και από μια άλλη σκοπιά: «αυτή από τα μέσα». Κατά την άποψή μου, αυτό συμβαίνει για τρείς λόγους:
α) λόγω της ιδιαίτερης κοινωνικοπολιτικής ταυτότητας που κουβαλάει το χιπ χοπ σαν κουλτούρα και το ραπ σαν τραγούδι από τη γέννησή του, β) λόγω του γεγονότος ότι είναι αυτό που εγώ αποκαλώ ο «ανοιχτός κώδικας της μουσικής», και γ) λόγω της «απλότητάς (και όχι απλοϊκότητας) του».
«Γεννήθηκα στο Νότιο Μπρονξ…»**
…σε εποχές μάλλον κακές. Κρίση του καπιταλισμού- περικοπές κοινωνικές… **
Φυσικά οι πρώτοι που πληρώνουν το μάρμαρο είναι τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα της πόλης, οι Λατίνοι μετανάστες και οι φτωχοί Αφροαμερικάνοι. Και μια από τις περικοπές, έχει να κάνει και με τα μουσικά προγράμματα στα σχολεία. Έτσι, γράφει η Tricia Rose –καθηγήτρια Αφροαμερικανικών σπουδών που έζησε από κοντά αυτήν την εποχή- στο βιβλίο της Black Noise, τα παιδιά του Μπρόνξ για να εκφραστούν μουσικά αναγκάστηκαν να χρησιμοποιήσουν ήδη ηχογραφημένο ήχο (αφού τα προγράμματα εκμάθησης μουσικών οργάνων στα σχολεία είχαν σταματήσει).Έτσι, οι ντιτζέϊς δημιούργησαν ένα καινούριο είδος μουσικής, οι bboys εφηύραν ένα αυτοσχέδιο χορό – το breakdance- για να χορέψουν αυτήν την καινούρια μουσική, ενώ οι γκραφιτάδες μετέτρεψαν τους τοίχους και τα βαγόνια σε «γκαλερί της εργατικής τάξης.» Σιγά-σιγά, κάποιος πήρε και ένα μικρόφωνο για να «ζωντανέψει» λίγο την τελετή, στην αρχή έκανε αστεία, τα αστεία γίναν ρίμες, και οι ρίμες τραγούδι. Έτσι γεννήθηκε η ραπ. Το αυτοσχέδιο τραγούδι αυτής της καινούριας, αυτοσχέδιας μουσικής. Και τα τραγούδια των ράπερ εξέφραζαν την κοινωνική πραγματικότητα που αντιμετώπιζαν και ήταν ωμά και επιθετικά όπως κι εκείνη.
Έτσι λοιπόν γεννήθηκε το ραπ. Σαν τραγούδι κοινωνικής καταγγελίας, όχι πάντα politically correct φυσικά! Προλετάριοι ήταν οι ράπερ, όχι όμως απαραίτητα «αριστεροί» ή πολιτικά συνειδητοποιημένοι. Παρολαυτά, αυτόν τον χαρακτήρα της κοινωνικής καταγγελίας τον διατήρησε, και σαν τέτοιο μαθεύτηκε και υιοθετήθηκε και σε όλα τα μέρη του κόσμου στα οποία ταξίδεψε «μ’ένα καράβι βινυλίου». Και ρίζωσε σε αυτά, από τη Βολιβία μέχρι την Ελλάδα, εκφράζοντας τις ντόπιες αγωνίες.
Ο «ανοιχτός κώδικας» της μουσικής
…σε εποχές μάλλον κακές. Κρίση του καπιταλισμού- περικοπές κοινωνικές… **
Φυσικά οι πρώτοι που πληρώνουν το μάρμαρο είναι τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα της πόλης, οι Λατίνοι μετανάστες και οι φτωχοί Αφροαμερικάνοι. Και μια από τις περικοπές, έχει να κάνει και με τα μουσικά προγράμματα στα σχολεία. Έτσι, γράφει η Tricia Rose –καθηγήτρια Αφροαμερικανικών σπουδών που έζησε από κοντά αυτήν την εποχή- στο βιβλίο της Black Noise, τα παιδιά του Μπρόνξ για να εκφραστούν μουσικά αναγκάστηκαν να χρησιμοποιήσουν ήδη ηχογραφημένο ήχο (αφού τα προγράμματα εκμάθησης μουσικών οργάνων στα σχολεία είχαν σταματήσει).Έτσι, οι ντιτζέϊς δημιούργησαν ένα καινούριο είδος μουσικής, οι bboys εφηύραν ένα αυτοσχέδιο χορό – το breakdance- για να χορέψουν αυτήν την καινούρια μουσική, ενώ οι γκραφιτάδες μετέτρεψαν τους τοίχους και τα βαγόνια σε «γκαλερί της εργατικής τάξης.» Σιγά-σιγά, κάποιος πήρε και ένα μικρόφωνο για να «ζωντανέψει» λίγο την τελετή, στην αρχή έκανε αστεία, τα αστεία γίναν ρίμες, και οι ρίμες τραγούδι. Έτσι γεννήθηκε η ραπ. Το αυτοσχέδιο τραγούδι αυτής της καινούριας, αυτοσχέδιας μουσικής. Και τα τραγούδια των ράπερ εξέφραζαν την κοινωνική πραγματικότητα που αντιμετώπιζαν και ήταν ωμά και επιθετικά όπως κι εκείνη.
Έτσι λοιπόν γεννήθηκε το ραπ. Σαν τραγούδι κοινωνικής καταγγελίας, όχι πάντα politically correct φυσικά! Προλετάριοι ήταν οι ράπερ, όχι όμως απαραίτητα «αριστεροί» ή πολιτικά συνειδητοποιημένοι. Παρολαυτά, αυτόν τον χαρακτήρα της κοινωνικής καταγγελίας τον διατήρησε, και σαν τέτοιο μαθεύτηκε και υιοθετήθηκε και σε όλα τα μέρη του κόσμου στα οποία ταξίδεψε «μ’ένα καράβι βινυλίου». Και ρίζωσε σε αυτά, από τη Βολιβία μέχρι την Ελλάδα, εκφράζοντας τις ντόπιες αγωνίες.
Δε χρειάζεται κάποιες ιδιαίτερες ικανότητες
Ένα από τα πλεονεκτήματα της ραπ σαν τραγούδι, αλλά και του χιπ χοπ σαν κουλτούρα, είναι ότι για να το κάνεις δε χρειάζεται να έχεις κάποιες ιδιαίτερες δεξιότητες. Δηλαδή δε χρειάζεται να έχεις τη φωνή του Μητροπάνου για να ραπάρεις, ούτε να είσαι και δεξιοτέχνης μουσικός. Αν διαθέτεις κάτι από αυτά είναι μεγάλο πλεονέκτημα, αν όχι όμως δεν είναι μεγάλο μειονέκτημα. Αρκεί να έχεις πράγματα να πεις, και να μπορείς να φτιάξεις ρίμες που να μπορούν να αποδοθούν ρυθμικά αν είσαι ραπερ ή στιχουργός, ή να έχεις την φαντασία που απαιτείται για να στήσεις ένα τραγούδι με ήδη ηχογραφημένο ήχο αν είσαι «παραγωγός». Αν τώρα το ‘χεις καλύτερα με τα πικ απ μπορείς να γίνεις dj ή αν έχεις «χέρι» μπορείς να κάνεις γκραφίτι. Αν πάλι είσαι λίγο αθλητικός μπορείς να χορεύεις break. Αυτή η προσβασιμότητα και η απλότητα της ραπ και του χιπ χοπ τα κάνει πιο αποδεκτά και πιο προσαρμόσιμα, πράγμα που δεν υπάρχει σε άλλες μουσικές κουλτούρες.Για όλους τους παραπάνω λόγους, το χιπ χοπ είναι πλέον παγκόσμια κουλτούρα, με ρίζες σε όλες τις γωνιές του κόσμου, και το χρησιμοποιούν για να εκφραστούν άνθρωποι από διαφορετικές κουλτούρες και κοινωνίες, ντύνοντάς το με τα δικά τους μουσικά «στολίδια» και μαθαίνοντάς του τις δικές τους ντοπιολαλιές.
Γράφει: Λεωνίδας Οικονομάκης – Hip Hop Politics – 02/03/2015
* Ο Λεωνίδας Οικονομάκης είναι ράπερ των Social Waste, υποψήφιος διδάκτορας Πολιτικών και Κοινωνικών επιστημών του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου της Φλωρεντίας, και μέλος της συντακτικής ομάδας του ROAR Magazine. Το θέμα της διδακτορικής του διατριβής έχει να κάνει με τις πολιτικές στρατηγικές των Zapatistas και των cocaleros της Βολιβίας. Παράλληλα, ασχολείται και με την πολιτική διάσταση του χιπ χοπ σαν ερευνητής «από τα μέσα». Από αυτή τη δημοσίευση και μετά θα φιλοξενείται κάθε μήνα στο periodiko παρουσιάζοντας κάθε φορά, ιστορίες, εικόνες και ήχους από το hip hop ως μουσική των κινημάτων.
** Οι στίχοι σε πλάγια γράμματα είναι από το τραγούδι των Social Waste και των Αντιποίνων «Το χιπ χοπ της Μεσογείου», το οποίο αποτελεί και προπομπό του ομώνυμου πρότζεκτ που βρίσκεται στα σκαριά:
Το hip hop της Μεσογείου σουλατσάρει στα στενά της Μασσαλίας ακροπατώντας πάνω σε ρυθμούς απ’ το Μαγκρέμπ. Στην Τύνιδα προκαλεί λαϊκό ξεσηκωμό, και μπαίνει στη μύτη του δικτάτορα στο Κάϊρο και τη Δαμασκό. Παίζει λαούτο στην Κρήτη και στον Ελικώνα γκάϊντα, ενώ στη Σεβίλλη «παίζουν αλέγκρο την καρδιά του» σε μια κιθάρα σπανιόλα. Σαμπλάρει Φεϊρούζ και Μάρκο Βαμβακάρη και ραπάρει τα κουπλέ και τα ρεφραίν του στα αραβικά, τα ελληνικά, τα ιταλικά, τα ισπανικά, τα γαλλικά, τα σερβοκροάτικα, τα αλβανικά, τα καταλανικά, τα ανταλού, τα σάρντο, τα εβραϊκά, και τα τούρκικα. Μπεντίρ πολίτικα και καλαβρέζικα ταμπουρέλα του κρατούν το ρυθμό. Και στα grafiti του, ‘Ο Παύλος ζει’…
